W poprzednich materiałach zarysowaliśmy szereg aspektów związanych z edukacją seniorów, jako szczególnego zakresu w obszarze edukacji osób dorosłych w kontekście nowych technologii i srebrnej gospodarki. Wymaga on odpowiedniego podejścia z wielu względów, począwszy od specyfiki grupy docelowej i jej znacznego zróżnicowania po niedostosowanie tradycyjnie wypracowanych form edukacji dorosłych w odniesieniu do obszaru nowych technologii i potrzeb seniorów.            

Potrzeba głębszego spojrzenia             

Mając w pamięci opisane w poprzednich materiałach kryteria i definicje związane z grupą docelową seniorów wyraźnie widoczne jest, iż podział na grupy wiekowe w edukacji dorosłych, pomimo tego, że jest powszechny, stanowi zaledwie podstawowe i bardzo uproszczone kryterium. Z jednej strony wyraźnie postawiona granica wiekowa, np. 60 rok życia dla seniorów, wydaje się przydatna, głównie ze względu na łatwość jej zastosowania, dlatego bywa często używana również przez badaczy i profesjonalistów. Z drugiej strony, dla szerszego kontekstu warto uwzględnić dodatkowe elementy społeczne i ekonomiczne, takie jak chociażby miejsce zamieszkania, wykształcenie, czy siła nabywcza, które mogą wpłynąć na rzeczywiste potrzeby tej grupy. Naturalnie tego typu kryteria demograficzne nie wyczerpują tematu profilowania oferty, warto więc w miarę możliwości sięgnąć np. do aspektów psychograficznych, aby zbudować pełniejszy obraz seniora w oparciu o sposób spędzania wolnego czasu, zainteresowania, typ osobowości czy nawet bardziej szczegółowe aspekty jak stosunek do nowinek technicznych. Dzięki tym elementom można precyzyjniej wyodrębnić podgrupy w populacji i lepiej zidentyfikować potrzeby seniorów, w celu trafniejszego dostosowania zarówno oferty edukacyjnej jak i strategii korzystania z możliwości, które niesie ze sobą współczesny rynek cyfrowych produktów i usług.

Wyjście poza schematy i stereotypy              

Nie wnikając w tym miejscu głębiej w niuanse mechanizmów profilowania, w tym z wykorzystaniem automatyzacji i technik numerycznych, a także możliwości dalszych podziałów i systematyzacji podgrup seniorów, chcielibyśmy zwrócić uwagę na jedno proste spostrzeżenie wynikające z naszych doświadczeń w ramach Living Lab, które pozwala w niemal w każdych warunkach podjąć próbę skutecznej zmiany podejścia do zbiorowości seniorów oraz działań edukacyjnych i rozwojowych skierowanych do tej grupy. Jak wskazują dotychczasowe badania oraz nasze obserwacje, kluczową sprawą jest zmiana postrzegania zbiorowości seniorów. Przede wszystkim nie należy rozpatrywać osób starszych tylko i wyłącznie przez pryzmat potencjalnych lub faktycznych wykluczeń, chorób czy niepełnosprawności. W zamian warto spojrzeć na seniorów jak na każdą inną grupę wiekową, przez pryzmat potrzeb, pragnień i dążeń. Wówczas zarówno aspekty nowych technologii, usług i produktów oferowanych w ramach wciąż rozwijającego się rynku cyfrowego, w tym srebrnej gospodarki nakierowanej na potrzeby seniorów, jak i powiązanych z nimi usług edukacyjnych podnoszących kompetencje tej grupy pozwolą otworzyć się na nowe, nieszablonowe rozwiązania. Z doświadczeń członków naszej grupy badawczej wynika, iż niezmiernie ważną kwestią jest przełamywanie stereotypów dzięki umożliwieniu bezpośredniego kontaktu między grupami. W szczególności poprzez odwołanie do konkretnych pragnień, potrzeb i dążeń, które posiadają seniorzy, podobnie jak inne grupy wiekowe.

Międzypokoleniowość i podejście partycypacyjne               

Jak wspomnieliśmy w poprzednich materiałach, z naszych doświadczeń wynika również, iż efektywność w poszukiwaniu skutecznych rozwiązań wzrasta dzięki podejściu partycypacyjnemu do projektowania (participatory design, co-design). Jest ono szczególnie ważne przy projektowaniu usług i produktów opartych o nowe technologie, skierowanych do seniorów. Dlatego w naszych działaniach staramy się z jednej strony zachęcić osoby starsze do uczestnictwa we współprojektowaniu rozwiązań ICT, a z drugiej strony jednocześnie podnieść ich kompetencje, aby nadać temu uczestnictwu formę partnerską i tym samym uczynić je bardziej efektywnym.

Drugą istotną kwestią jest aspekt międzypokoleniowy i związane z nim przełamywanie stereotypów międzygrupowych i pokoleniowych. W tym kontekście pamiętać należy również o drugiej stronie interakcji, czyli młodych ludziach. Wśród nich mogą być rozmaite osoby od wolontariuszy biegłych w ICT po przedsiębiorców, programistów i projektantów tworzących rozwiązania cyfrowe. Często dostrzegają oni potencjał tkwiący w srebrnej gospodarce, jednakże równie często bywają ofiarami myślenia stereotypowego o seniorach oferując im usługi, które to ich zdaniem są seniorom potrzebne.

Przykładowo, w jednej z naszych aktywności badawczych wyraźnie wyodrębniła się grupa młodych programistów i projektantów, którzy mieli trudność w dostrzeżeniu w grupie seniorów kogoś więcej niż tylko klienta końcowego z jego ułomnościami zdrowotnymi i deficytami w obszarze ICT. Te zespoły przygotowały rozwiązania sztampowe, oparte o stereotypowe myślenie o seniorach i ich potrzebach. Z drugiej strony część młodych zespołów potrafiła przełamać się i zastosować podejście na tyle otwarte, aby zobaczyć w osobach starszych potencjalnego partnera pozwalającego wniknąć lepiej w istotę realnych problemów, z którymi boryka się grupa docelowa. Dzięki wspólnemu działaniu nie tylko przełamano stereotypy międzygrupowe, ale również odkryto realne potrzeby i zaproponowano lepsze rozwiązania. Równolegle seniorzy zyskali możliwość twórczego wykorzystania swojej wiedzy oraz zdobycia nowych doświadczeń ICT w nieszablonowej formie warsztatowej.

Living Lab bliżej ludzi                

Międzypokoleniowe podejście partycypacyjne to jeden z fundamentów naszych działań, który umożliwia bezpośrednią interakcję między twórcami rozwiązań a potencjalnymi odbiorcami, dostarczając obydwu stronom korzyści. W szczególności, dzięki nieszablonowemu podejściu seniorzy mają zupełnie nowe możliwości kontaktu z najnowszymi technologiami, daleko wykraczające poza standardowe formy edukacji dorosłych dominujące w odniesieniu do seniorów. Przykładowo, w ramach aktywności naszego Living Labu, seniorzy brali wielokrotnie udział w zadaniach związanych ze współtworzeniem nowych rozwiązań ICT, od wypracowywania treści kursów, przez współtworzenieaplikacji mobilnych z młodymi programistami po zastosowania najnowszych trendów jak rzeczywistość wirtualna i rozszerzona (VR, AR) czy asystenci głosowi (VA). Warto w tym miejscu podkreślić, iż w naszych działaniach mieliśmy szeroką rozpiętość wiekową – w aktywnościach uczestniczyli zarówno sześćdziesięciolatkowie jak i osoby po dziewięćdziesiątce.

Podsumowując, aktywność naszego Living Labu to przykład na nieszablonowe działania edukacyjne dla seniorów, oparte o aktywne podejście partycypacyjne do nowych technologii i srebrnej gospodarki. Należy pamiętać, iż planując takie działania trzeba uwzględnić potrzeby wszystkich stron. Z jednej strony należy wziąć pod uwagę seniorów nie tylko jako odbiorców, ale również potencjalnych partnerów mogących współtworzyć rozwiązania. Z drugiej strony takie podejście wymaga uwzględnienia drugiej strony procesu twórczego, czyli młodych przedsiębiorców, projektantów i programistów, czy nawet wolontariuszy jako młodych entuzjastów nowych technologii, którzy również potrzebują wsparcia, aby w szerszym zakresie wykorzystać potencjał tkwiący w seniorach. Dzięki takiemu kompleksowemu podejściu można skutecznie przełamywać stereotypy międzygrupowe, odwołując się do konkretnych pragnień, potrzeb i dążeń, które posiada ta grupa docelowa, podobnie jak inne grupy wiekowe. W kolejnych materiałach postaramy się przybliżyć nasze działania oraz rezultaty badań w obszarze edukacji dorosłych w kontekście możliwości, trendów i wyzwań rynku cyfrowego i srebrnej gospodarki.

STOWARZYSZENIE KOBO         

Stowarzyszenie Kobo skupia specjalistów, praktyków i badaczy z czołowych polskich uczelni, m.in. z Polsko-Japońskiej Akademii Technik Komputerowych, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu SWPS, Politechniki Warszawskiej, Ośrodka Przetwarzania Informacji i instytutów PAN, specjalizujących się w tematyce tworzenia, badania i rozwijania narzędzi informatycznych dla osób starszych, z wykorzystaniem interdyscyplinarnego, otwartego i partycypacyjnego podejścia do projektowania rozwiązań z użytkownikami (m.in. human-centered approach, user-centered design, participatory design), w szczególności osobami starszymi. Nasze działania rozwijamy w oparciu o idęę LivingLab w podejściu rozproszonym. W naszym Living Labie skupiamy się zwłaszcza na aktywizacji i włączaniu seniorów w rzeczywistość cyfrową z wykorzystaniem działań międzypokoleniowych i uwzględnieniem najnowszych trendów w obszarze IT, jak IoT, Smart Cities i Citizen Science oraz nowych interfejsów rzeczywistości wirtualnej i rozszerzonej (VR, AR) oraz interakcji głosowych (VA). Rezultaty naszych badań publikujemy na najlepszych międzynarodowych konferencjach oraz zagranicznych czasopismach naukowych.

Zobacz także:

Srebrna gospodarka: nowe szanse dla edukacji osób starszych cz.1
Wyzwania w edukacji osób starszych: zróżnicowanie wiekowe cz.2
Wyzwania w edukacji seniorów: tradycyjne podejścia i modele cz.3
Wyzwania w edukacji seniorów: wzbogacanie tradycyjnych form cz.4

Źródło: https://epale.ec.europa.eu/pl/blog/nowe-formy-wsparcia-i-edukacji-ict-seniorow